Αντικείμενο της εργασίας του είναι η προσφορά υπηρεσιών σε εξαρτημένα άτομα και στις οικογένειές τους. Πιο συγκεκριμένα, ειδικός αυτός ανάλογα με το φορέα και τη θέση απασχόλησής του, ασχολείται με τη μελέτη της εξάρτησης και το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση προγραμμάτων πρόληψης της χρήσης παράνομων (ναρκωτικά) ή νόμιμων ουσιών (οινοπνευματώδη, καπνός, ψυχοτρόπα φάρμακα). Η πρόληψη στοχεύει στην ανάπτυξη των απαραίτητων γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων που θα διευκολύνουν την αντίσταση στην προσφορά, ενώ παράλληλα επιχειρείται η δημιουργία μέσα στο περιβάλλον (οικογένεια, κοινότητα) του κατάλληλου κλίματος που θα του δώσει υποστήριξη. Η φιλοσοφία στην οποία στηρίζονται τα προληπτικά αυτά προγράμματα ακολουθεί την ψυχοκοινωνική και κοινωνικοπολιτιστική προσέγγιση που δεν απομονώνει τη συμπεριφορά της ουσιοεξάρτησης, αλλά αντίθετα την τοποθετεί σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο συμπεριφοράς, που συνδέεται με τις αξίες και τη στάση απέναντι στη ζωή. Επίσης, στα πλαίσια της δευτερογενούς πρόληψης, ο ειδικός παρεμβαίνει με συντονισμένες προσπάθειες για την υποστήριξη ατόμων που βρίσκονται ένα στάδιο πριν από τη διαμόρφωση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου σε σχέση με τις ουσίες και επιχειρεί να ανακόψει την πορεία προς την εξάρτηση, στοχεύοντας στη μετατροπή του αρνητικού, συνήθως, κινήτρου, σε θετικό κίνητρο για προσωπική αλλαγή. Ακόμη, ανάλογα με το θεωρητικό του υπόβαθρο, είναι σε θέση να παρέχει ψυχοκοινωνική υποστήριξη με ή χωρίς φάρμακα. Η θεραπεία υποκατάστασης είναι μια μορφή θεραπείας που απευθύνεται σε άτομα εξαρτημένα από οπιούχα (ηρωίνη) και εφαρμόζεται με τη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών, όπως η μεθαδόνη και η βουπρενορφίνη. Μέλημα του ειδικού μέσω της εφαρμογής προγράμματος υποκατάστασης ή «στεγνού» θεραπευτικού προγράμματος είναι η μείωση της χρήσης ναρκωτικών καθώς και των συναφών με τη χρήση προβλημάτων –κοινωνικών και υγείας– καθώς και η διασφάλιση της δημόσιας υγείας από τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών. Κύρια επιδίωξή του αποτελεί, επίσης, η σταθεροποίηση του ατόμου σε έναν κανονικό τρόπο ζωής που θα συνοδεύεται από βελτίωση των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, καθώς και από ενδιαφέρον για εκπαίδευση / κατάρτιση, για εργασία και για επαγγελματική αποκατάσταση, στα πλαίσια της κοινωνικής του επανένταξης.