Η επίβλεψη και ο έλεγχος εφαρμογής των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας στους χώρους εργασίας είναι το κύριο αντικείμενο της εργασίας του. Πιο συγκεκριμένα, ο επιθεωρητής εργασίας εποπτεύει όλες τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και προβαίνει σε διάφορους ελέγχους, μετρήσεις και δειγματοληψίες για να διαπιστώσει την τήρηση ή όχι των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας. Εξετάζει τις καταγγελίες και τα αιτήματα των εργαζομένων που υποβάλλονται γραπτά ή προφορικά, επώνυμα ή ανώνυμα, και σε περιπτώσεις παράβασης της εργατικής νομοθεσίας επιβάλλει διοικητικές κυρώσεις ή προσφεύγει στη δικαιοσύνη για την επιβολή ποινικών κυρώσεων στους παραβάτες. Επίσης, μπορεί να παρεμβαίνει συμφιλιωτικά για την επίλυση των ατομικών ή συλλογικών διαφορών εργασίας (νυχτερινά, υπερωρίες, συμβάσεις εργασίας κ.ά.) ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη, και ερευνά σε περίπτωση καταγγελιών θέματα ασφαλιστικής κάλυψης και παράνομης απασχόλησης των εργαζομένων. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του περιλαμβάνεται ακόμη η υπόδειξη κάθε πιθανού μέτρου που απαιτείται για να προστατεύονται οι εργαζόμενοι στους τόπους εργασίας, από κάθε κίνδυνο που μπορεί να απειλήσει την υγεία ή τη σωματική τους ακεραιότητα. Για παράδειγμα, διερευνά τα αίτια εργατικών ατυχημάτων ή επαγγελματικών ασθενειών στους χώρους εργασίας και, εφόσον, διαπιστώσει παραλείψεις από τη μεριά των εργοδοτών, κινεί τη διαδικασία κυρώσεων, σύμφωνα με το Ν. 2224/94 (άρθρο 24 και 25). Παρέχει, επίσης, συμβουλές και πληροφορίες στους εργαζόμενους και τους εργοδότες για την αποτελεσματική εφαρμογή των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας. Μάλιστα, ο έλεγχος της εφαρμογής της νομοθεσίας έχει βελτιωθεί ύστερα από τη δημιουργία του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ) του υπουργείου Απασχόλησης και την ενίσχυση της στελέχωσής του με νέους τεχνικούς, υγειονομικούς και κοινωνικούς επιθεωρητές εργασίας (Ν. 2639/98, τροπ. Ν. 2736/99).