Επαγγελματίας καλαθοσφαιριστής είναι ο αθλητής που συνάπτει σύμβαση με εξαρτημένης εργασίας Ανώνυμες Εταιρείες καλαθοσφαίρισης, για παροχή αθλητικών υπηρεσιών και διέπεται από τις διατάξεις του Ν. 2725 / 1999 και της εργατικής νομοθεσίας. Ειδικότερα, ο επαγγελματίας καλαθοσφαιριστής είναι υποχρεωμένος να τηρεί τις διατάξεις τεχνικού, αθλητικού και πειθαρχικού χαρακτήρα, που κοινοποιούνται από την Ελληνική Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης. Ο ρόλος του είναι να συμμετέχει σε όλες τις προπονήσεις σε ώρες και τόπους που ορίζονται από την ΚΑΕ όπου ανήκει, καθώς και σε όλους τους αγώνες (επίσημους ή φιλικούς), ΚΑΕ ανεξάρτητα από τον τόπο στον οποίο διεξάγονται (στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό), με εξαίρεση τις περιπτώσεις ασθένειας ή ατυχήματος, που πιστοποιούνται από τον αρμόδιο γιατρό της ΚΑΕ. Κατά τη διάρκεια του αγώνα οι καλαθοσφαιριστές οφείλουν να φορούν ειδική αθλητική στολή, η οποία αποτελείται από φανέλα και κοντό παντελόνι (σορτσάκι) του ίδιου χρώματος, και κάλτσες. Στη στολή αναγράφεται ο αριθμός του παίκτη και η ομάδα. Ο αριθμός αποτελεί την ταυτότητα του παίκτη κατά τη διάρκεια του αγώνα και πρέπει υποχρεωτικά να αναγράφεται στη στολή, τόσο στη μπροστινή πλευρά (συνήθως στο πάνω αριστερά μέρος με μικρά γράμματα), όσο και στην πίσω (συνήθως στο κέντρο με μεγάλα γράμματα). Επίσης, αναγράφεται το όνομα του παίκτη, ανάλογα με τη διοργάνωση. Οι ομάδες υποχρεούνται να διαθέτουν δύο ειδών στολές, μια σκουρόχρωμη και μία ανοιχτόχρωμη (συνήθως λευκή), ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν την κατάλληλη ανάλογα με τα χρώματα του αντιπάλου. Ακόμη, φορούν ειδικά αθλητικά παπούτσια για να διευκολύνεται η κίνησή τους στον αγωνιστικό χώρο, τα οποία είναι φτιαγμένα από δέρμα και πρέπει να παρέχουν καλή υποστήριξη στον αστράγαλο, που κινδυνεύει συχνά από τραυματισμούς. Συνήθως έχουν πρόσθετα τμήματα (όπως αερόσολες ή ενσωματωμένες επιστραγαλίδες), προκειμένου να παρέχουν στον αθλητή μεγαλύτερη προστασία από την καταπόνηση, από τα άλματα και τις υπόλοιπες κινήσεις. Κατά τη διάρκεια του αγώνα, η ομάδα αποτελείται από πέντε παίκτες οι οποίοι παίζουν στον αγωνιστικό χώρο και πέντε έως επτά αναπληρωματικούς, ανάλογα με τη διοργάνωση. Σκοπός της ομάδας είναι αφενός να σκοράρει στο καλάθι των αντιπάλων και αφετέρου να εμποδίσει την αντίπαλη ομάδα να σκοράρει. Κάθε ομάδα έχει στη διάθεσή της 24 δευτερόλεπτα έως ότου ολοκληρώσει μια επίθεση κάνοντας προσπάθεια για να πετύχει καλάθι. Σε περίπτωση που η επίθεση ξεπεράσει αυτόν το χρόνο, τότε η μπάλα και το δικαίωμα επίθεσης παραχωρείται στην αντίπαλη ομάδα. Στις διοργανώσεις της FIBA, οι αγώνες έχουν διάρκεια 40 λεπτών και χωρίζονται σε τέσσερις περιόδους των 10 λεπτών. Νικήτρια είναι η ομάδα που με τη λήξη της τέταρτης περιόδου έχει συγκεντρώσει τους περισσότερους πόντους. Αν στη λήξη της τέταρτης περιόδου το σκορ είναι ισόπαλο, ο αγώνας συνεχίζεται με παράταση των πέντε λεπτών, όσες φορές χρειάζεται για να αναδειχθεί νικητής. Κάθε παίκτης μπορεί να ντριμπλάρει με τη μπάλα (να τη χτυπήσει ή να τη ρίξει στο δάπεδο), να την κυλήσει, να πασάρει ή να τη σουτάρει στο αντίπαλο καλάθι. Κάθε καλάθι μετράει για δύο πόντους. Τα καλάθια από σουτ που γίνονται έξω από τη γραμμή των 6,25 μέτρων μετράνε για τρεις πόντους. Τα καλάθια από ελεύθερες βολές (ποινές από φάουλ ή τεχνικό φάουλ) μετράνε για ένα πόντο. Ενέργειες όπως σπρώξιμο, κράτημα ή χτύπημα του αντιπάλου συνιστούν σφάλμα (φάουλ). Εάν ο παίκτης που υποπίπτει στο σφάλμα δεν είχε πρόθεση να διεκδικήσει την μπάλα, αλλά απλώς να σταματήσει τον αντίπαλο του, καταλογίζεται αντιαθλητικό φάουλ (η ποινή είναι δύο βολές και η μπάλα στους επιτιθέμενους). Τεχνικά φάουλ είναι αυτά που δεν περιλαμβάνουν σωματική επαφή με τον αντίπαλο παίκτη. Σε αγώνες της FIBA ο παίκτης που έχει υποπέσει σε πέντε φάουλ, προσωπικά ή τεχνικά, εγκαταλείπει αυτομάτως τον αγώνα και αντικαθίσταται μέσα σε τριάντα δευτερόλεπτα. Σε αγώνες του ΝΒΑ το όριο είναι αυξημένο στα έξι φάουλ επειδή ο αγώνας διαρκεί 48’ λεπτά. Δύο διαιτητές (πρώτος και δεύτερος) αποφασίζουν για τις καταστρατηγήσεις των κανονισμών και έχουν τη βοήθεια από τα μέλη της γραμματείας. Αυτοί είναι ο σημειωτής και ο βοηθός σημειωτή, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την τήρηση του φύλλου αγώνα, καθώς και ο χρονομέτρης και ο χειριστής της συσκευής χρονομέτρου των 24 δευτερολέπτων. Στις διοργανώσεις της Ευρωλίγκα καθώς και στο ΝΒΑ οι διαιτητές είναι τρεις. Επίσης, ο καλαθοσφαιριστής οφείλει να μην ασκεί άλλη αθλητική ή επαγγελματική δραστηριότητα χωρίς την άδεια της ΚΑΕ στην οποία ανήκει. Ακόμη, καθήκον του είναι να διαφυλάττει το καλό όνομα της ΚΑΕ στην οποία ανήκει και της καλαθοσφαίρισης γενικότερα και να αντιμετωπίζει με σοβαρότητα και υπευθυνότητα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Παράλληλα, έχει την υποχρέωση να χρησιμοποιεί τα μέσα μεταφοράς (ξηράς, θαλάσσης, αέρος) που ορίζει η εταιρεία και να μην παραβιάζει τους κανονισμούς της Ελληνικής, αλλά και της Διεθνούς Ομοσπονδίας Καλαθοσφαίρισης.